Er zijn nieuwe afleveringen van Black Mirror! In huize Gunn is dit reden om de vlag uit te hangen want wij zijn grote fans van deze (wat naargeestige) tv-series over de impact van technologie op mens en samenleving. De afleveringen spelen zich af in een niet al te verre toekomst en omvatten thema’s als het downloaden van het menselijke bewustzijn in een computer, een wereld gereguleerd door een sociaal puntensysteem en mechanisme insecten die in de neuzen kruipen van online bullies en ze dan vermoorden.
Laatst hoorde ik iemand iets opvallends zeggen: “in een democratische samenleving zou het volstrekt duidelijk moeten zijn hoeveel belasting een individuele burger in totaal betaalt, het liefst op de cent af”. Anders dan nu het geval is – zo luidde de propositie – zouden wij allen moeten weten wat wij in totaal, van de gemeentelijke heffingen tot de rijksbelastingen, aan de schatkist bijdragen. Dit zou de democratische besluitvorming enorm ten goede komen (zo was de gedachte), omdat het de verdeling van de collectieve lasten inzichtelijk zou maken. “De boel zal dan een stuk eerlijker worden, want op dit moment weet niemand dat er vermogensverschillen zijn. Die kennis zou een revolutie ontketenen!” (ik parafraseer).
Naar een eerlijker systeem
Voorop gesteld, niemand is tegen een eerlijker belastingsysteem. Niemand. Het aanpakken van vermogensverschillen is bovendien heel erg van onze tijd (vgl. Gabriel Zucman). De vraag is alleen of een jaarlijks bonnetje met een kostenspecificatie in dit verband de juiste route is. Let wel, ik ben doorgaans voorstander van verregaande transparantie in fiscale aangelegenheden. Het publiceren van rulings met multinationals of een ‘dubbele petten’ register met nevenfuncties? Helemaal prima, zelfs als het de privacy een beetje schendt. Maar 100% inzicht in het totale bedrag aan belasting dat eenieder betaalt? Ik weet het niet, het zou averechts kunnen werken.
Zuur en zoet
De exacte fiscale bijdragen van individuen (of zelfs groepen individuen) kan in theorie berekend worden. Op dit moment zijn die cijfers niet voorhanden, maar dat hoeft dus geen onoverkomelijk probleem te zijn voor het radicale transparantieplan. Wat ik alvast kan voorspellen is dat het bedrag – wanneer daadwerkelijk alles wordt meegenomen (van de IB/PVV tot de btw en de hondenbelasting) – erg hoog gaat worden. Sterker, veel burgers zullen enorm schrikken van dat totaal.
Het probleem is namelijk dat alleen het eindbedrag zonder ook te kijken naar de geldwaarde van hetgeen men ervoor terugkrijgt – scholen, wegen, dijken, etc. – misleidend is. Belastingen kennen in beginsel geen directe tegenprestaties maar een burger kan pas een zinnige afwegen maken over de vraag of hij/zij een good deal heeft gekregen, alleen maken als naast het zuur ook het zoet inzichtelijk is. Maar hoe bepaal je de waarde van de rechtsstaat? Of van vrede en veiligheid? Dergelijke collectieve voordelen zijn zeer lastig (of misschien wel: niet) beprijsbaar op individueel niveau. Dit betekent dat de individuele total tax contribution per definitie niet kan worden afgezet tegen de total societal benefits. En die laten zich niet kwantificeren.
Vermogensongelijkheid
Ik geloof niet zo in de boodschap “belasting betalen is een voorrecht, je moet er trots op zijn”. Volgens mij is belasting betalen gewoon verplicht en niet zo leuk. Tegelijkertijd is tax the price we pay for civilized society, zonder een directe tegenprestatie. Een samenleving kun je niet met Tikkies afrekenen, maar enkel kijken naar de kosten zonder rekening te (kunnen) houden met de total societal benefits geeft een gevaarlijk vertekend beeld.
Dit neemt niet weg dat grote verschillen qua vermogen maatschappelijk problematisch en dus onwenselijk zijn. Voor een 95% successiebelasting boven een ‘gewone mensen drempel’ van EUR 1 miljoen ben ik absoluut te porren, om een voorbeeld te geven. Het aanpakken van vermogensongelijkheid hangt echter niet af van verregaande individuele belastingtransparantie. Maar ik zou de discussies willen loskoppelen. En omdat ik denk dat grote vermogensongelijkheid als zodanig een probleem is, zou ik zeggen: vergeet de total tax contribution en denk na over de wealth distribution. Maatschappelijke Tikkificering is hoe dan ook geen optie.
***
